Σήμερα το πρωί βρέθηκα να βλέπω ένα βίντεο με αποσπάσματα από την ταινία Le sang d'un poète , την παρθενική ταινία του Jean Cocteau, μέσω της οποίας είχα πριν καιρό κι εγώ με τη σειρά μου την παρθενική μου συνάντηση με τον Γάλλο αυτόν καλλιτέχνη. Η γρήγορη και ανάλαφρη ματιά που έριξα, αρχικά έχοντας σκοπό να μην "σπαταλήσω πολύ χρόνο" σε κάτι πέρα από το διάβασμα για τη σχολή, τελικά μου προκάλεσε μια βαθειά επιθυμία για ποίηση, που κάθε άλλο παρά σπατάλη χρόνου μπορεί να είναι.
Άρχισα να σκέφτομαι ποια θα ήταν η κατάλληλη βιβλιογραφία στην οποία θα έπρεπε να ανατρέξω για πληροφορίες σχετικά με τον Jean Cocteau,το συνολικό έργο του, τη συγκεκριμένη ταινία, και το στιλ στο οποίο αυτή εντάσσεται, τον σουρεαλισμό/υπερρεαλισμό. Ωστόσο γρήγορα αισθάνθηκα πως βαδίζω σε λάθος δρόμο.
Ο τίτλος της ταινίας, ακόμα κι αν δεν την έχει δει κάποιος, προϊδεάζει για το περιεχόμενο και τους σκοπούς της. Η ποίηση είναι μια έννοια υπερκείμενη ,και θα έσφαλλε κανείς αν την ταύτιζε με ένα ορισμένο στιλ, εν προκειμένω με αυτό του σουρεαλισμού, που δεν είναι παρά ένας τρόπος προσέγγισής της. Έτσι λοιπόν θεωρώ ανώφελο να μιλήσουμε για την συγκεκριμένη ταινία με όρους που δεν ανταποκρίνονται σε όλο το φάσμα του φαινομένου της ποίησης.
Παρατηρούμε επίσης ότι ο τίτλος αναφέρεται συγκεκριμένα στον ποιητή, επομένως η ταινία δεν μπορεί παρά να σχετίζεται με τον δημιουργό. Τέλος, ο τίτλος αναφέρεται στο αίμα του δημιουργού, στη θυσία και την ολοκληρωτική αφιέρωση του ποιητή στην Ποίηση, ως πρωτογενής ανάγκη για έκφραση που προκύπτει με διάφορους τρόπους από την ίδια την ανθρώπινη φύση. Διαπιστώνουμε εν ολίγοις ότι πρόκειται για μία ταινία ποιητικής, αν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον όρο κάπως καταχρηστικά.
Η βιβλιογραφία σχετικά με τα ζητήματα αυτά είναι πλούσια, και θα απαιτούνταν πολύς χρόνος για ψάξιμο προκειμένου να αναφερθώ σε αυτά εδώ, πράγμα που αφενός είναι προκλητικά ενδιαφέρον και παραγωγικό, αφετέρου δεν εξυπηρετεί τη φλέγουσα ανάγκη μου να γράψω ένα σύντομο κείμενο με αφορμή Το αίμα του ποιητή , του Jean Cocteau. Σας παραπέμπω πάντως σε ένα διάλογο με τον ίδιο τον Jean Cocteau, ο οποίος αποτέλεσε και τη βασική πηγή των πληροφοριών μου: Ζαν Κοκτό, Ο κινηματογράφος της ποίησης, Συζήτηση με τον Αντρέ Φρενιό, 1986. (σσ. 31, 55-58, 66, 77, 95, 116)
Για να είμαι ειλικρινής, το γεγονός ότι χρησιμοποιείται μια μορφή τέχνης για να γίνει αναφορά σε μία άλλη μορφή τέχνης, ήταν αυτό που εξαρχής με σαγήνευσε και με προκάλεσε να δω την ταινία. Είμαι της γνώμης ότι μπορεί κανείς να χαρακτηρίζεται με τον γενικό τίτλο του καλλιτέχνη μόνο εφόσον δεν περιορίζεται σε μία μονόπλευρη προσέγγιση της τέχνης, αλλά αναζητά την ποικιλότροπη έκφραση και δοκιμάζεται σε όλες τις μορφές τέχνης, ακόμα κι αν καταλήξει σε μία. Εξάλλου αν κάποιος ασχολείται αποκλειστικά με μία είναι αδύνατον να αντιληφθεί το εύρος των δυνατοτήτων και των συγκινήσεων που η τέχνη παρέχει στο σύνολό της, και επομένως περιορίζει ο ίδιος το εύρος και το βάθος της δικής του δημιουργίας.
Για να είμαι ειλικρινής, το γεγονός ότι χρησιμοποιείται μια μορφή τέχνης για να γίνει αναφορά σε μία άλλη μορφή τέχνης, ήταν αυτό που εξαρχής με σαγήνευσε και με προκάλεσε να δω την ταινία. Είμαι της γνώμης ότι μπορεί κανείς να χαρακτηρίζεται με τον γενικό τίτλο του καλλιτέχνη μόνο εφόσον δεν περιορίζεται σε μία μονόπλευρη προσέγγιση της τέχνης, αλλά αναζητά την ποικιλότροπη έκφραση και δοκιμάζεται σε όλες τις μορφές τέχνης, ακόμα κι αν καταλήξει σε μία. Εξάλλου αν κάποιος ασχολείται αποκλειστικά με μία είναι αδύνατον να αντιληφθεί το εύρος των δυνατοτήτων και των συγκινήσεων που η τέχνη παρέχει στο σύνολό της, και επομένως περιορίζει ο ίδιος το εύρος και το βάθος της δικής του δημιουργίας.
Όσον αφορά στο ρεύμα υπό το οποίο θα μπορούσαμε να αντικρίσουμε "Το αίμα του ποιητή", θεωρώ πως ακόμα κι αν πορσπεράσουμε τον υπερκειμενικό χαρακτήρα του θέματος που πραγματεύεται προκειμένου να εστιάσουμε στην τεχνοτροπία, θα πέσουμε και πάλι σε παγίδα. Η ταινία αυτή γυρίζεται το 1932, περίπου μια δεκαετία αφότου ο υπερρεαλισμός έχει μπει δυναμικά στον καλλιτεχνικό χώρο της Γαλλίας. Το ασυνεχές σε κάποιες περιπτώσεις που χαρακτηρίζει τις εικόνες της ταινίας, οι οποίες διαδέχονται η μία την άλλη φαινομενικά ασύνδετες, η έντονη αίσθηση του συμβολισμού και του αληθοφανούς αλλά μη λογικού-μη πραγματικού, η ονειρική διάσταση, είναι βεβαίως όλα στοιχεία που συνάδουν με τον φρέσκο (τότε) υπερρεαλισμό.
Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψιν και ορισμένα άλλα στοιχεία. Ο Jean Cocteau επιχειρεί για πρώτη φορά να εκφραστεί κινηματογραφικά, ερχόμενος από τον χώρο της ποίησης. Στο "αίμα του ποιητή" λοιπόν, ακολουθούμε την φιλόδοξη προσπάθεια ενός ποιητή, εντελώς άπειρου και άσχετου με την τέχνη του κινηματογράφου, να δώσει μια νέα μορφή σε όσα μέχρι πρότινος αποτύπωνε ως λέξεις στο χαρτί.
Ο ίδιος ο Cocteau αναφέρει ότι η ταινία του αυτή όχι απλώς δεν είναι υπερρεαλιστική, αλλά είναι και αντίθετη στην κίνηση του υπερρεαλισμού. Θεωρεί ότι "όλες οι ταινίες είναι ρεαλιστικές στο βαθμό που δείχνουν τα πράγματα αντί να τα υποδηλώνουν" και "το αίμα του ποιητή" , εφόσον πραγματεύεται την ποίηση, είναι αδύνατον να μην είναι ταινία ποιητική, ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι είναι υπερρεαλιστική. Τα ζητήματα εξάλλου που σχετίζονται με την ποίηση και με τον ποιητή, φτάνουν σε ένα επίπεδο που ξεπερνά το αντικειμενικό ή το ευκόλως εννοούμενο, οι εικόνες λοιπόν προσπαθούν να οπτικοποιήσουν κάτι που δεν μπορεί να οπτικοποιηθεί με τον τρόπο που στην εποχή του Cocteau θεωρούνταν ρεαλιστικός.
Επίσης σε επόμενα έργα του, παρατηρείται η αναζήτηση του μυστηρίου μέσα από το συγκεκριμένο, με έναν τρόπο πιο ρεαλιστικό, ή με μια πιο λανθάνουσα τολμηρότητα. Ο Cocteau προτιμά λοιπόν τον όρο "φανταστικός ρεαλισμός", ή "ρεαλισμός του φανταστικού" και πιστεύει πως η απειρία του στην κινηματογραφία ήταν ένας ακόμη παράγοντας που οδήγησε σε αυτό το αποτέλεσμα, το οποίο μάλιστα θεωρεί κάπως αδέξιο σε ορισμένα σημεία, παρά στοχευμένα αλλόκοτο.
Επίσης σε επόμενα έργα του, παρατηρείται η αναζήτηση του μυστηρίου μέσα από το συγκεκριμένο, με έναν τρόπο πιο ρεαλιστικό, ή με μια πιο λανθάνουσα τολμηρότητα. Ο Cocteau προτιμά λοιπόν τον όρο "φανταστικός ρεαλισμός", ή "ρεαλισμός του φανταστικού" και πιστεύει πως η απειρία του στην κινηματογραφία ήταν ένας ακόμη παράγοντας που οδήγησε σε αυτό το αποτέλεσμα, το οποίο μάλιστα θεωρεί κάπως αδέξιο σε ορισμένα σημεία, παρά στοχευμένα αλλόκοτο.
Η απειρία είναι ένα ζήτημα που προσωπικά με έχει απασχολήσει αρκετά, δηλαδή το κατά πόσον η άγνοια της τεχνικής μπορεί να έχει αξιοπρόσεκτα, γιατί όχι και αξιόλογα καλλιτεχνικά αποτελέσματα.Ο Cocteau αναφέρει χαρακτηριστικά ότι τα φαινομενικά λάθη ως προς την τεχνική είναι εκείνα που συχνά δημιουργούν νέες επινοήσεις, όπως συνέβη και στην περίπτωσή του, ωστόσο αυτές οι εκφάνσεις της ιδιοφυΐας δεν μπορούν να αποδοθούν καλλιτεχνικά με πληρότητα αν το εκάστοτε δημιούργημα δεν βασίζεται σε κάποιο "συντακτικό". Έτσι, το συμπέρασμα μάλλον είναι ότι δύσκολα κανείς μπορεί να μεγαλουργήσει αν δε γνωρίζει πώς θα το κάνει. Αυτό δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι ο αυθορμητισμός και η φαντασία παραμερίζονται.
Α.Φ: Εσύ όμως, έχεις καμιά ιδέα για το νόημα της ταινίας "Το αίμα του ποιητή" ;
J.C: Οι σκέψεις μας παύουν να είναι ακριβώς δικές μας από τη στιγμή που τις έχουμε γράψει κάπου. Επιπλέον, ενώ εξακολουθούν να είναι απλώς σκέψεις, έχουν ήδη γίνει απλά φαντάσματα των πιστεύω μας. Τις γράφουμε κάπου για να τους δώσουμε μια σωματική εμφάνιση, ένα σώμα που να ανταποκρίνεται σ'αυτό που οι σκέψεις πράγματι είναι. Παρεμβαίνει το συντακτικό και επίσης η δημιουργική μανία που μας οδηγεί όλο και πιο μακρυά από αυτές καθώς προσπαθούμε να τις ωραιοποιήσουμε και να τους φτιάξουμε καλύτερο χαρακτήρα. Με λίγα λόγια τις προικίζουμε με μια δύναμη και με μια ύπαρξη που συχνά στρέφονται εναντίον μας. (σελ.57)
Σε αυτό το απόσπασμα του βιβλίου (στο οποίο παραπάνω παρέπεμψα) , θεωρώ ότι δίνεται μια καλή περιγραφή για το περιεχόμενο της ταινίας και για ό,τι αυτή εκπροσωπεί. Είναι χρήσιμο να προσπαθούμε να αποκωδικοποιούμε και να κατανοούμε την τεχνική ενός καλλιτεχνικού οικοδομήματος, αλλά πρώτιστα οφείλουμε να το δούμε απροετοίμαστοι και απελευθερωμένοι από προκαταλήψεις, ώστε να κρίνουμε αρχικά το βασικότερο όλων: αν είναι όντως τέχνη, αν με κάποιο τρόπο μας συγκινεί. Το γιατί μας συγκινεί, είναι πιο δύσκολο να απαντηθεί, και χρειάζονται ατέλειωτες ώρες ανάλυσης, αποδόμησης και ερμηνείας. Ας μην παραμερίζουμε όμως την συγκίνηση που κάθε θεατής της τέχνης νιώθει, όταν δεν γνωρίζει αυτό το γιατί, χωρίς να πρέπει να νιώθει "ψαγμένος", "διαβασμένος" και "κουλτουριάρης". Σαν ένας θεατής των αρχαίων χρόνων που πήγαινε στο θέατρο για να παρακολουθήσει τους δραματικούς αγώνες.
Η έμπνευση είναι αυτή κατά την οποία η ιδέα εισβάλλει μέσα μας, και η εκπνοή είναι αυτή κατά την οποία η ιδέα φεύγει από εμάς. Το έργο, προϋπάρχει εντός, ασαφές, υποσυνείδητο.Με την ευφυΐα το πλάθουμε και το εκβάλλουμε από μέσα μας. Η ποίηση είναι τρόπος για να ζει κανείς, γι'αυτό και κυλά μέσα στο "αίμα του ποιητή", στο αίμα του πρωταγωνιστή του Cocteau, που παρατηρεί ότι στο χέρι του βρίσκεται ένα στόμα ομιλόν, που το γέννησε ο ίδιος στο χαρτί, κι ύστερα αυτό κόλλησε στο χέρι του, στο στόμα του, στο στόμα ενός αγάλματος, εξαπλώθηκε έξω από τον ποιητή, βρήκε απροσδόκητους τρόπους να μιλήσει, αυτονομήθηκε.
Δε μένει παρά να τη δείτε. Αν το κάνετε, σας εύχομαι καλή απόλαυση!
Η έμπνευση είναι αυτή κατά την οποία η ιδέα εισβάλλει μέσα μας, και η εκπνοή είναι αυτή κατά την οποία η ιδέα φεύγει από εμάς. Το έργο, προϋπάρχει εντός, ασαφές, υποσυνείδητο.Με την ευφυΐα το πλάθουμε και το εκβάλλουμε από μέσα μας. Η ποίηση είναι τρόπος για να ζει κανείς, γι'αυτό και κυλά μέσα στο "αίμα του ποιητή", στο αίμα του πρωταγωνιστή του Cocteau, που παρατηρεί ότι στο χέρι του βρίσκεται ένα στόμα ομιλόν, που το γέννησε ο ίδιος στο χαρτί, κι ύστερα αυτό κόλλησε στο χέρι του, στο στόμα του, στο στόμα ενός αγάλματος, εξαπλώθηκε έξω από τον ποιητή, βρήκε απροσδόκητους τρόπους να μιλήσει, αυτονομήθηκε.
Δε μένει παρά να τη δείτε. Αν το κάνετε, σας εύχομαι καλή απόλαυση!
